وقایع اتفاقیهوقایع اتفاقیه، نخستین نشریۀ فارسی‌زبان چاپ ایران در عهد ناصرالدین‌شاه بوده است. ۱ - نخستین شمارهنخستین شمارۀ این نشریه – که بالای سرلوحه‌اش «یا اسدالله الغالب» نوشته شده است – با عنوان روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران، جمعه ۵ ربیع‌الثانی ۱۲۶۷ در تهران ، با قطع ۳۵×۲۲، در هشت صفحه چاپ سنگی شد [۱]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، طهران، ش۱، جمعه ۵ ربیع‌الثانی ۱۲۶۷، ص ۱.
[۲]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۲، ص۱۱۷۱ و پانویس ۱، تهران ۱۳۸۰ ش.
از شمارۀ ۲ تا ۴۷۰ این نشریه را روزنامه وقایع اتفاقیه نامیدند. شمارۀ ۴۷۱، روزنامۀ وقایع نام داشت و از شمارۀ ۴۷۲ به روزنامه دولت علیّۀ ایران تغییر نام و محتوا داد. [۳]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۲، ص۱۲۵۹، تهران ۱۳۸۰ ش.
کلمۀ روزنامه جزئی از نام روزنامۀ وقایع اتفاقیه است. نام وقایع– که مراد از آن اخبار بوده است وآن را ترجمۀ نیوز انگلیسی یا نوول فرانسه دانسته اند– از نام تقویم وقایع [۴]
تهران،کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
یا وقایع مصریه قاهره اقتباس شده است و صفت اتفاقیه را بدان افزوده‌اند [۵]
محمد محیط طباطبایی، ص ۲۶،تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران ۱۳۶۶ ش
روزنامۀ وقایع اتفاقیه در ۴۱ شمارۀ نخست تا پنجشنبه ۱۹ محرّم ۱۲۶۸، در عهد صدارت میرزاتقی‌خان امیرکبیر منتشر شد و از آن شماره تا شمارۀ ۳۹۶ (پنجشنبه ۲۳ محرّم ۱۲۷۵) در دورۀ صدارت میرزاآقاخان نوری انتشار یافت. [۶]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۲، ص۱۱۹۰، تهران ۱۳۸۰ ش.
گردانندگان اصلی این نشریه، میرزاجبار ناظم‌المهام خویی (تذکره چی خویی)، ادوارد برجیس (بورجس)، عبدالله نامی خلجستانی و علی نائینی (صفاءالسلطنه) بودند. [۷]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۱، ص۶۸۲- ۷۰۵، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲ - انگیزه نشرانگیزۀ انتشار نشریه را در شمارۀ نخست، «تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آن‌ها از امورات داخله و وقایع خارجه» ذکر کرده‌اند. [۸]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، جمعه ۵ ربیع‌الثانی ۱۲۶۷، ص ۱،تهران، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
روزنامۀ وقایع اتفاقیه تا شمارۀ ۱۶ (جمعه ۲۱ رجب ۱۲۶۷)، تاریخ روز جمعه را دارد و از شمارۀ ۱۷ (پنجشنبه ۲۷ رجب ۱۲۶۷)، تاریخ پنجشنبه را. [۹]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۲، ص۱۱۸۷، تهران ۱۳۸۰ ش.
ترتیب نشر آن درنه سال نخست، هفتگی و از سال دهم نامنظم بوده است. شکل نشریه در سه سال نخست، از شمارۀ ۱ تا ۳۱۸، دوستونی بوده و پس از آن سطح چاپی تک‌ستونی سراسری شده است. از میانۀ سال هشتم تفاوتها‌یی در نوع خط و صفحه‌آرایی نشریه به وجود آمده است. مثلاً در شمارۀ ۳۹۴ (پنجشنبه ۹ محرّم ۱۲۷۵) مطالبی در خارج از ستون و چهارچوب معمول و در حاشیه نوشته‌اند و در شمارۀ ۳۹۵ (پنجشنبه ۱۶ محرّم ۱۲۷۵) مطالب، دوستونی یا سه ستونی آمده است. [۱۰]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۲، ص۱۲۲۸، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۱]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۲، ص۱۲۳۱، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳ - فصلهای نشریهدر آغاز، مطالب نشریه ذیل چهار سرفصل می‌آمده است: «اخبار خود دارالخلافه»، «سایر بلاد ممالک محروسه» یا «اخبار ولایات»، «اخبار دول خارجه»، و «احوالات متفرقه». بعدها، به مناسبت سفرهای ناصرالدین‌شاه، سرفصل «اردوی همایون» به آن افزوده شد. «امورات قشونی، «قیمت اجناس تجارت دارالخلافه و سایر امورات داد و ستد تجارتی» دیگر سرفصلهایی هستند که بیشترین مطالب را در بردارند. اوقات شرعی [۱۲]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،پنجشنبه ۲۷ شعبان ۱۲۷۳ق، ص ۲-۳، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
وضع آب و هوا [۱۳]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،پنجشنبه ۱۷ ربیع‌الاول ۱۲۷۴، ص ۱، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
و شعر [۱۴]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،پنجشنبه ۲۳ جمادی‌الثانی ۱۲۷۰ ق، ص ۵، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
از دیگر مطالب نشریه است. به طور کلی، گزیده‌ای از رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری جهان وشهرهای ایران، به‌ویژه تهران، در نشریه درج شده است که در این میان بازتاب اخبار حوادث جایگاه ویژه‌ای دارد. اخبار «دارالخلافۀ طهران» و چند شهر بزرگ ایران بیشترین سطح چاپی را در بردارد و اخبار کشورهای جهان، کمتر است [۱۵]
محمد صدرهاشمی، ج ۴، ص ۳۳۲، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان ۱۳۶۳ ـ ۱۳۶۴
در دورۀ نشریه بندرت مقالۀ سیاسی و ادبی و تاریخی دیده می‌شود [۱۶]
محمد صدرهاشمی، ج ۴، ص ۳۳۲، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان ۱۳۶۳ ـ ۱۳۶۴
.۴ - منابع اخبار خارجیبیشترین منابع اخبار خارجی روزنامه، نشریه‌های چاپ خارج از کشور بوده‌اند که با پست به تهران می‌رسیده اند. در مورد خبرهای داخلی نیز از روزنامه‌های ولایات – که گزارش حکمرانان به مرکزنشینان و درباریان بوده است – استفاده می‌کرده‌اند. در آغاز عمر نشریه، حاکمان ولایات، با دستیاری مباشران خود، امور نمایندگی و خبرنگاری را بر عهده داشته‌اند. [۱۷]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،پنج شنبه۲۱ ذیقعدۀ ۱۲۶۷ ق، ص ۱-۲، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
برای ساماندهی امور روزنامۀ وقایع اتفاقیه در تهران، مکانی را به عنوان دفتر این نشریه در میدان ارک برپا کردند و مرکز فروش را در دکان میرسید کاظم بلور فروش در بازار قرار دادند. [۱۸]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،پنجشنبه ۹ ربیع‌الاول ۱۲۶۸ ق، ص ۶، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
از سال دوم انتشار نیز دکان میرسیدعلی بلورفروش و میرسیدعلی نقی بلورفروش به محل فروش روزنامه افزوده شدند. [۱۹]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۲، ص۱۲۰۸، تهران ۱۳۸۰ ش.
در شمارۀ یک نشریه قیمت تک نسخه را ننوشته‌اند، اما از شمارۀ دوم پانصد دینار و شمارۀ سوم ده شاهی در زمان انتشار تعیین کرده‌اند.۵ - نشریۀ فارسیروزنامه وقایع اتفاقیه نخستین نشریۀ فارسی در ایران است که ضمیمه و فوق‌العاده با عنوانهای «اشتهارنامه»، «اشتهارنامه دولتی»، «انتشارنامه» و گاهی «روزنامه یدکی» داشته است. [۲۰]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،پنجشنبه ۲۵ شوال ۱۲۶۸ ق، ص ۵، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
[۲۱]
فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، ج۲، ص۱۲۳۵، تهران ۱۳۸۰ ش.
چاپ تصویر در مطبوعات فارسی عهد ناصری با روزنامه وقایع اتفاقیه شروع شد. در این نشریه افزون بر تصویرهای سرلوحه برای نخستین‌بار «شکل پول قدیم که در شهر شوش پیدا کرده» بودند به چاپ رسید. [۲۲]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،پنجشنبه ۲ رجب ۱۲۶۸ ق، ص ۲، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
روزنامه وقایع اتفاقیه نخستین نشریۀ فارسی در ایران است که برای چاپ آگهی قیمت تعیین کرده است. [۲۳]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،جمعه ۱۰ جمادی‌الاول ۱۲۶۷ ق، ص ۶، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
نخستین اعلانهای بازرگانی فارسی مطبوعاتی را در این نشریه می‌توان دید. [۲۴]
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران،جمعه ۱۰ جمادی‌الاول ۱۲۶۷ ق، ص ۶، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
انتشار روزنامه با عنوان وقایع اتفاقیه، که ده سال به طول انجامید، پیشتاز یک رشته روزنامه‌های دولتی بود که انتشارشان، با تغییر نامهای مکرر، تا پس از جنگ جهانی اول ادامه یافت. [۲۵]
ناصرالدین پروین، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، ج۱، ص۱۳۶، تهران، ۱۳۷۷ش.
۶ - فهرست منابع(۱) روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش. (۲) ناصرالدین پروین، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، تهران، ۱۳۷۷ش. (۳) محمدصدر هاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان ۱۳۶۳ ـ ۱۳۶۴. (۴) فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، تهران ۱۳۸۰ ش. (۵) محمدمحیط طباطبایی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران ۱۳۶۶ ش. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «وقایع اتفاقیه»، شماره۷۲۰۰. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|